Miałem poczucie, że to jest katastrofa dla państwa polskiego - Jan Olszewski

Z Janem Olszewskim, byłym premierem RP, rozmawia Jacek Nizinkiewicz.

Jacek Nizinkiewicz: Panie premierze, jak pan się czuje w dzisiejszej Polsce?

Jan Olszewski: Należę do pokolenia, które urodziło się w II RP i które z dzieciństwa lub wczesnej młodości mogło zapamiętać smak życia w niepodległej Polsce. Dla tego pokolenia, narzucony Polsce po roku 1945, oparty na sowieckich wzorach system był obcy nie tylko politycznie, ale wręcz cywilizacyjnie. Przez kilkadziesiąt lat trwania PRL-u uczestniczyłem w różnych okresach i w różnych sposobach działań zmierzających do rozstania się z tym systemem. Naprawdę realne stało się to dopiero po 1989 r. Od tego czasu mozolnie odbudowujemy nasza suwerenną państwowość. Porównanie pod tym względem ponad ostatnich 20 lat z okresem ostatniej RP nie wypada dla nas, najoględniej mówiąc, zbyt korzystnie.

III RP wciąż jest mocno związana z PRL-em?

Myślę, że to jest oczywiste i to widać.

Chyba nie dla wszystkich jest to tak oczywiste. Jakby pan premier mógł rozwinąć swoją myśl?

W porozumieniach Okrągłego Stołu zawarta jest zasada, że nowa demokratyczna polska państwowość będzie budowana w oparciu o struktury PRL. Ta zasada została zakwestionowana w wyborach 4 czerwca 1989 r. przez większość Polaków. Tzw. strona solidarnościowo-opozycyjna nie skorzystała z tej okazji, aby odrzucić porozumienia i podyktować własne warunki odbudowy państwa. W rezultacie po przeszło 20 latach dominuje w naszym życiu politycznym nie tylko mentalność, ale także konkretne struktury i układy personalne z tamtego okresu. Próby zmiany tego stanu rzeczy podjęte w 1992 r. przez pierwszy rząd powołany po wolnych wyborach do parlamentu, a potem w 2005 r. po wyborze Lecha Kaczyńskiego na urząd prezydenta RP zakończyły się niepowodzeniem. W rezultacie mamy dziś w Polsce swoistą hybrydę prawno–ustrojową, w ramach której instytucje demokratycznego państwa prawnego współegzystują z personalnymi i organizacyjnymi układami postkomunistycznej proweniencji.

Co pan ma na myśli?

Mam namyśli sytuację panującą dziś w Polsce, w której ponad połowa obywateli jest faktycznie wyłączona z jakiegokolwiek udziału w życiu publicznym, a druga połowa podzielona zasadniczym konfliktem między zwolennikami i przeciwnikami obecnie panującego modelu ustrojowej koegzystencji reliktów ustrojowych PRL-u i odradzających się instytucji demokratycznej RP. Ten układ polityczny przesądza o dzisiejszej słabości polskiego państwa i stanowi zagrożenie dla perspektyw rozwojowych Polski.

Idąc tokiem pańskiego rozumowania, a czy pański rząd próbował odciąć się od dziedzictwa PRL?

W ciągu niespełna półrocznego funkcjonowania rządu stanęliśmy wobec zasadniczego wyzwania, jakim było doprowadzenie do uwolnienia kraju od stacjonujących w Polsce rosyjskich garnizonów i otwarcia możliwości wyprowadzenia państwa z obszaru swoistej ziemi niczyjej, jaką były wówczas kraje uwalniające się spod sowieckiej dominacji. Zgłoszenie przez mój rząd akcesu Polski do NATO spotkało się wówczas z totalną krytyką większości polskiej klasy politycznej. Zaciekle atakowali nas zwłaszcza politycy SLD, którzy później - trzeba to przyznać - bardzo zdecydowanie poparli sprawę wstąpienia Polski do Paktu Północnoatlantyckiego. Zasadniczym osiągnięciem mojego rządu było doprowadzenie do likwidacji rosyjskich baz wojskowych i odrzucenie forsowanej przez stronę rosyjską koncepcji tworzenia na ich obszarze autonomicznych rosyjsko-polskich przedsiębiorstw.

Myślałem, że wspomni pan o lustracji.

Lustracja była rzeczą niezbędną dla uwolnienia Polski od możliwości wykorzystywania agentury dawnych komunistycznych służb dla odbudowy rosyjskich wpływów w Polsce, ale jej racjonalne przeprowadzenie w Polsce wymagało odpowiedniego przygotowania w oparciu o rozpoznanie zawartości archiwów dawnej SB oraz Wojskowych Służb Informacyjnych. Przygotowanie odpowiedniej ustawy lustracyjnej wymagało jeszcze co najmniej paru miesięcy. Uchwała lustracyjna Sejmu uprzedziła te działania rządu i zmusiła nas do przekazania Sejmowi niepełnych i tylko częściowo udokumentowanych list rozpoznanych w tamtym momencie dawnych agentów, współpracowników SB. Jak wiadomo fakt ten posłużył jako pretekst do obalenia rządu 4 czerwca 1992 r.

Lustracja w Polsce została dzisiaj doprowadzona do końca?

Procesy lustracyjne w Polsce zostały zatrzymane nawet nie w połowie, ale właściwie na początku drogi i do dzisiaj nie tylko nie uporaliśmy się z tym problemem, ale staje się on coraz bardziej skomplikowany. Patologię tej sytuacji najlepiej obrazuje ostatnio ujawniony przypadek nominacji dawnego komunistycznego szpiega w Watykanie na stanowisko ambasadorskiego w Moskwie z równoczesnym powierzeniem misji przygotowania udziału prezydenta RP w uroczystościach rocznicowych w Katyniu.

To dlaczego chociażby rząd Jarosława Kaczyńskiego nie przeprowadził lustracji do końca?

W moim przekonaniu ustawa lustracyjna przygotowana w okresie rządu Jarosława Kaczyńskiego mogła spełnić właściwą rolę w procesie lustracji, gdyby nie została zdemolowana przez orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego. Do dzisiaj nie jestem w stanie zrozumieć toku rozumowania sędziów TK, a ówczesne i późniejsze wypowiedzi przewodniczącego i niektórych sędziów wskazywały na silne negatywne emocjonalne zaangażowanie w tej sprawie.

Niedokończenie procesu lustracji zaszkodziło funkcjonowaniu państwa?

W moim przekonaniu sparaliżowanie procesu lustracji odbija się dzisiaj bardzo mocno w postaci rożnych negatywnych zjawisk w polskim życiu publicznym, o czym świadczy przywołany wcześniej przykład ambasadora Turowskiego.

Czy temat lustracji jest na tyle istotny, że powinniśmy do niego wracać?

Dokończenie procesu lustracji jest nie tyle konieczne, ale w moim przekonaniu nieuniknione. Otwarte jest jednak pytanie, kiedy będzie można ten proces doprowadzić do końca. Zmiany, które nastąpiły po tragicznej śmierci prezesa Janusza Kurtyki w IPN nie stanowią dobrej prognozy dla tej sprawy.

Zmieńmy temat. Panie premierze, czy polska polityka zmieniła się po 10 kwietnia 2010 r.?

Polska polityka zmieniła się o tyle, że mamy dzisiaj do czynienia z monopolem władzy jednej partii, co bardzo zradykalizowało opozycję przeciwko panującemu układowi. Doszło do bardzo głębokiego mentalno–psychologicznego podziału społeczeństwa.

Poparł pan w wyborach prezydenckich Jarosława Kaczyńskiego. Dlaczego?

Mówiąc najogólniej - dlatego że Jarosławowi Kaczyńskiemu, podobnie jak mnie, bliskie są tradycje niepodległościowe, solidarnościowe i narodowościowe.

Bronisławowi Komorowskiemu brakuje tych cech?

Nie chcę oceniać prezydentury Bronisława Komorowskiego, bo sprawuje swój urząd bardzo krótko. Na dzień dzisiejszy mogę powiedzieć, że prezydentura Bronisława Komorowskiego nie spełnia oczekiwań.

Jarosław Kaczyński byłby lepszym prezydentem?

Z pewnością reprezentowałby wartości mi bliższe.

Bronisław Komorowski nie reprezentuje wartości solidarnościowych?

W moim przekonaniu nie da się pogodzić wartości i tradycji solidarnościowej ze stanowiskiem Bronisława Komorowskiego w sprawie oceny roli i działalności post PRL-owskich Wojskowych Służb Informacyjnych. Prezydent Komorowski już jako wiceminister, a później minister obrony narodowej, a potem już z pozycji marszałka Sejmu konsekwentnie chronił te służby nawet wbrew stanowisku klubu poselskiego własnej partii. Wdzięczność jego protegowanych zaowocowała w czasie wyborów prezydenckich. Dawni funkcjonariusze WSI powołali nawet własne stowarzyszenie pod nazwą "Sowa", które za główny cel swojej działalności uznało wspieranie kandydatury Bronisława Komorowskiego. Tego rodzaju długi wdzięczności nie rokują dobrze dla wartości solidarnościowych.

Czy Bronisławowi Komorowskiemu uda się być prezydentem wszystkich Polaków?

Uważam to propagandowe hasło, wymyślone przez Aleksandra Kwaśniewskiego, za treściowe puste. Miałoby ono sens tylko w wypadku, gdyby prezydent RP pełnił funkcje wyłącznie reprezentacyjne. W naszym modelu konstytucyjnym jest to niemożliwe, bo prezydentowi przysługują ważne prerogatywy polityczne, których nie da się pełnić w sposób, który zadowalałby jednakowo wszystkich obywateli.

Panie premierze, jaka była pana pierwsza myśl, kiedy dowiedział się pan o katastrofie samolotu z delegacją prezydenta Lecha Kaczyńskiego 10 kwietnia 2010 r. ?

Myślę, że dla Polaków z mojego pokolenia ta katastrofa w sposób nieunikniony musiała się kojarzyć z katastrofą na Gibraltarze w 1943 r. Miałem poczucie, że to jest katastrofa dla państwa polskiego. Obawiałem się zresztą, że mogli w niej zginąć obaj bracia Kaczyńscy, bo nie wiedziałem wówczas, że Jarosław podjął decyzję w ostatniej chwili o pozostaniu w Warszawie ze względu na stan zdrowia mamy. Sądziłem wówczas, może naiwnie, że to wydarzenie musi zmienić styl walki politycznej, który utrwalił się w naszym życiu publicznym w ostatnich latach. W sposób oczywisty się myliłem.

Pan również początkowo był na liście pasażerów do Smoleńska.

Miałem propozycję wyjazdu do Smoleńska razem z prezydentem. Kiedy jednak zwróciła się do mnie przewodnicząca Fundacji Katyńskiej pani Bożena Mamontowicz-Łojek z prośbą o włączenie na listę pasażerów prezydenckiego samolotu dodatkowych osób z kręgu rodzin katyńskich, dla których te uroczystości mogły być ostatnią okazją dla odwiedzenia miejsca, gdzie zginęli najbliżsi, zdecydowałem się zrezygnować na ich rzecz z własnego udziału w delegacji.

Gdy dowiedział się pan o katastrofie Tu-154M pomyślał pan, że to mógł być zamach?

Zamachu nie można wykluczyć i prokuratura słusznie do dzisiaj nie wykluczyła tej hipotezy.

Czy według pana Donald Tusk popełnił błąd, godząc się na procedowanie według konwencji chicagowskiej?

Konwencja chicagowska w wypadku tej katastrofy nie mogła mieć zastosowania ze względu na to, że dotyczy samolotów cywilnych. Strona rosyjska nie odwołała się zresztą do tej konwencji, tylko do precedensowego jednego przepisu, który był dla niej akurat wygodny. To, że z polskiej strony nie było żadnej kontrpropozycji, uważam za rezultat skandalicznego funkcjonowania tych osób i instytucji, które w takiej kryzysowej sytuacji były zobowiązane do natychmiastowego przedstawienia premierowi istotnego stanu rzeczy i zaproponowanie najkorzystniejszego z naszego punktu widzenia rozwiązania.

Według jakich zapisów strona polska powinna procedować?

Sądzę, że dobrą podstawą wyjściową dla ustalenia warunków wspólnego ze stroną rosyjską postępowania badawczego w tej sprawie mogła być umowa dotycząca badania wypadków w lotnictwie wojskowym. W przypadku odrzucenia tej propozycji przez Rosję należało od razu proponować zbadanie katastrofy przez komisję międzynarodową.

Czy uważa Pan, że Polska powinna zabiegać o wyjaśnienie przyczyn katastrofy smoleńskiej na forum międzynarodowym?

Dzisiaj wydaje się, że nie ma innej możliwości. To jedyna szansa na wyjaśnienie przyczyn katastrofy smoleńskiej.

Premier Tusk popełnił błąd, zawierzając stronie rosyjskiej?

Postępowanie premiera Tuska w tej sprawie jest dla mnie niewytłumaczalne. Pozostawienia wyłącznej inicjatywy stronie rosyjskiej, nie da się wytłumaczyć żadnymi względami politycznymi, dyplomatycznymi. Można powiedzieć, że premier polskiego rządu – nie zdając sobie pewnie z tego sprawy - przyjął narzucony nam przez Rosjan status PRL-u. Dalszy przebieg i rezultaty rosyjskiego pochodzenia wskazują, że wyciągnęli oni z tego stanowiska wszystkie konsekwencje.

Co Pan myśli, kiedy słyszy od strony rosyjskiej, że winni katastrofie smoleńskiej są tylko Polacy?

Takiego stanowiska MAK-u można było być z góry pewnym, znając charakter i doświadczenie tej instytucji. Fakt, że to orzeczenie MAK-u autoryzowane jest przez najwyższe władze w Rosji stanowi bardzo niedobrą prognozę dla przyszłości polsko- rosyjskich stosunków.

Co można zrobić na dzień dzisiejszy?

Dla rzetelnego przeprowadzenia śledztwa we własnym zakresie konieczne jest uzyskanie dostępu do oryginału do nagrania czarnych skrzynek oraz do inwentaryzacji i zbadania szczątków samolotu. Bez załatwienia tej sprawy nie wyobrażam siebie możliwości miarodajnej oceny rzeczywistych przyczyn smoleńskiej katastrofy. W wypadku bezskuteczności naszych starań w tych sprawach pozostaje - jak już powiedziałem - odwołanie się do opinii międzynarodowej.

Donald Tusk nie zdał egzaminu z rządzenia państwem?

Nie chcę mówić o rządzeniu państwem, ale Donald Tusk nie zdał egzaminu jeśli chodzi o wyjaśnienie śmierci prezydenta RP.

Koniec części pierwszej.

Rozmawiał: Jacek Nizinkiewicz

(Pog,tsz)

http://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/balem-sie-ze-w-katastrofie-mogli-zginac-obaj-braci,3,4208935,wiadomosc.html