XII. Cywilizacje jako kopce termitow.

Losy cywilizacji, wlacznie z oczekiwanym upadkiem Zachodu mozna wyjasniac na rozne sposoby. Ich wspolna cecha jest znalezienie albo skonstruowanie wlasnego modelu budowy i procesow skladajacych sie na zycie cywilizacji. Najprostsze myslenie odwoluje sie do wzorow organicystycznych. Drugim zabiegiem jest wyroznienie pewnej liczby znanych z historii cywilizacji (wlacznie z jeszcze istniejacymi) i wykorzystanie ich jako materialu ilustracyjnego. Szczegolnie spodobal mi sie model kopcow namibijskich termitow. Autor tego pomyslu, N.Ferguson, wspomnial tylko o termtach namibijskich, ale sprawdzilem i okazalo sie, ze takie kopce spotykane sa takze w Australii i Poludniowej Ameryce. Video#1 pokazuje budowe, a szczegolnie naprawe takiego kopca.

Kopce termitow sa skomplikowanymi strukturami. Na powierzchni ziemi znajduje sie czesc spelniajaca funkcje ochronne i wentylacyjne. Kopec moze miec nawet 9 m. wysokosci, zas podstawa, 4-5 m. srednicy. Zasadnicza czesc znajduje sie pod ziemia. Sklada sie o na z galerii komor. Calosc budowana i obslugiwana jest przez slepych i bezskrzydlych robotnikow. To oni buduja i zywia. Obrona zajmuja sie zolnierze. A centrum takiego mikroswiata stanowi para krolewska zajmujaca sie rozmnazaniem. Biedni robotnicy nie maja tego przywileju i przyjemnosci.Wszystkie kasty tego zamku z piasku moga liczyc nawet pol miliona osobnikow.

N.Ferguson w ksiazce pt. "Civilization" (The Penguin Press,NY 2011, str. 299) zadal takie oto trzy  pytania:

"A jesli historia nie jest cykliczna  i poruszajaca sie powoli, lecz arytmiczna - czasem prawie bedaca w zastoju, ale takze zdolna do gwaltownego przyspieszenia?A jesli czas historyczny mniej przypomina powolna i przewidywalna zmiane por roku i bardziej jest podobny do elastycznego czasu wystepujacego w naszych snach? A przede wszystkim, jesli upadek nie potrzebuje stuleci, tylko uderza cywilizacje nagle jak zlodziej w nocy?"

Odpowiadajac na kazde z tych pytan autor odpowiada sie za kazdym razem za druga mozliwoscia. Uzasadnia to sposobem istnienia i dzialania kopcow termitow. Panuje tam rownowaga pomiedzy porzadkiem i chaosem. Equilibrium  utrzymywane jest poprzez nieustanna adaptacje do warunkow. Jednak nawet mala perturbacja moze prowadzic do "fazy przejsciowej". Wystarczyc moze garstka piasku by zawalil sie zamek z piasku.

Nastepnie Ferguson unaukawia swoja argumentacje wprowadzajac termin 'zlozonosci", ktory w naukach przyrodniczych moze opisywac np. ludzka inteligencje jako produkt intarakcji miliardow neuronow. Wspolna cecha systemow zlozonych jest to, ze nawet mala, nieprzewidywalna zmiana moze prowadzic do katastrofalnych konsekwencji. Zwiazki przyczynowo-skutkowe czesto nie maja charakteru linearnego, wiec zawodza tradycyjne metody uogolniania i przewidywania. Znajomosc przeszlosci nie daje podstawy do przewidywania zachowan systemu w przyszlosci.

Ludzkie cywilizacje tez sa systemami zlozonymi. Robote adaptacyjna wykonuja interakcje ich skladnikow: politycznych, gospodarczych i i spolecznych. Przyklady upadlych cywilizacji dowodza, ze nastepowal ich szybki upadek. Mogly istniec i tysiac lat, ale proces zaglady odbywal sie za zycia jednego pokolenia. Momentem zwrotnym w dziejach pierwszego  wcielenia cywilizacji Zachodu, czyli Cesarstwa Rzymskiego byly najazdy barbarzyncow na poczatku V wieku. Dynastia Ming w Chinach padla w XVII wieku po krotkim okresie chaosu. Gwaltowne zalamanie sie potegi dynastii Bourbonow we Francji zpoczatkowane zostalo olbrzymimi  wydatkami na wspomaganie zbuntowanych angielskich kolonii w Ameryce Polnocnej w latach 70-ych XVIII w. Ruch Mlodych Turkow powstal w 1908 r, gdy Imperium Ottomanskie bylo ciagle jeszcze potezne. W 1922 r. przestalo ono istniec. Jednak najszybciej poszlo chyba Japonczykom. W 1942 r. byli u szczytu potegi, a w 1945 r. Cesarstwo bylo juz po nim.

Krotko mowiac, przychodzi czas, gdy strach jest byc duzym i poteznym.

PS Video#2 tylko dla ludzi o mocnych nerwach. Pokazuje jak w kilkanascie minut zastep kilkuset mrowek napada na kopiec termitow, w morderczej walce pozbawia zycia pewna liczbe obroncow i zaciaga zwloki do spizarni w celu pozniejszego ich spozycia.